Je dierenarts heeft het al eens tegen je gezegd, en je vriendin, en op die foto kwamen ook al reacties over zijn gewicht, dus eigenlijk weet je het al een tijdje. Je paard is te dik. Overgewicht bij je paard is geen leuke gewaarwording. Je hebt het nu al een paar maanden genegeerd. Maar het risico op gezondheidsklachten weet je. Dus het wordt tijd voor actie. Je paard gaat op een vermageringsdieet!
Overgewicht herkennen
Veel eigenaren zijn zich niet op tijd bewust van het feit dat hun paard of pony geleidelijk aan dikker wordt. En als dan het feit daar is, is dat niet altijd een fijne boodschap die je van je dierenarts krijgt. De toename in gewicht gaat heel geleidelijk en is daardoor niet makkelijk te herkennen. Alleen door bij tijd en wijle bewust het lijf van je paard te beoordelen door te kijken en te voelen constateer je veranderingen. Dat je twijfelt over of het nu wel of niet de verkeerde kant opgaat is herkenbaar. Juist omdat jezelf gewend bent aan het beeld van je paard en je meegroeit met veranderingen daarin, zijn signalen van overgewicht lastig te zien. Vandaar dat het goed is een dierenarts de body condition score van je paard bij elk bezoek te laten beoordelen.
Oorzaak overgewicht
Veranderingen in het voer en veranderingen in de beweging of training zijn eigenlijk altijd de oorzaak van overgewicht. Het gras in de zomer, de paar weken vakantie of een blessure kunnen uitmonden in een te rond paard. Het kan ook nog langzamer gaan. Als een paard in de zomermaanden een klein beetje in gewicht toeneemt en dit niet verliest in de wintermaanden, groeit het paard in de loop der jaren. Het inschatten van de voederwaarde van het rantsoen is ook een factor. Misschien denk je dat het grofstengelige hooi niet veel energie bevat en voer je dit onbeperkt. Toch kan de omzetting van dit grofstengelige hooi (meer dan) voldoende energie opleveren. Of het teveel is, is afhankelijk van wat het paard nodig heeft. Indien het paard of de pony niet werkt, is de energiebehoefte zo laag, dat zelfs met dit hooi overgewicht kan ontstaan.
Overgewicht kwijtraken
Als je eenmaal hebt besloten je paard te willen laten vermageren komt de vraag: hoe dan? Vaak lijkt het rantsoen al vrij arm en train je al best vaak, wat kan je dan nog meer doen? In principe moet de situatie in de energiehuishouding zodanig veranderen dat de vetreserves als energiebron gaan dienen. Pas dan zullen de vetkwabben in omvang afnemen. We spreken van een negatieve energiebalans als de energie opname minder is dan het energieverbruik. Let wel, het gaat hier alleen over de energie, en niet over het eiwit, de mineralen of de vitaminen. En net als de toename van gewicht en dus vetophoping duurt ook de afname hiervan vrij lang. Vandaar dat het plan van aanpak zo structureel moet zijn, dat dit zode aan de dijk zet én dat dit vol te houden is. Zowel voor het paard als (vaak nog belangrijker) voor de eigenaar!
Meer bewegen, minder eten
Het advies om te vermageren klinkt simpel: meer bewegen en minder eten. Op die manier ontstaan er een verschil tussen de energiebehoefte en de energieopname. Met meer en zwaardere trainingen verbrandt het paard meer energie. Maar in plaats van dit nu te gaan compenseren met meer krachtvoer, doe je dat niet. De energieopname is dan minder dan de energiebehoefte. Het paard gaat vetten als energiebron gebruiken en vermagert. Meer en vooral zwaarder trainen is niet zo eenvoudig. Om het paard echt meer energie te laten gebruiken zal de hartslag omhoog moeten. Onderzoek met hartslagmeters laat zien dat sommige paarden prima in staat zijn zich tijdens het werk minimaal in te spannen. Ze lopen hun rondjes en doen hun oefeningen, maar niet op volle kracht en met volle intentie. Ze “sparen” zichzelf als het ware. Op die manier kunnen ze vrij lang “getraind” worden, zonder dat de energiebehoefte echt toeneemt. De enige die hier moe van wordt, ben jij als ruiter! Dus alle inspanningen ten spijt, zal het paard op deze manier niet vermageren. En zal je dus ook aan de kant van de voeropname iets moeten doen om die negatieve energiebalans te bereiken. Die negatieve energiebalans overigens, mag niet te snel en niet al te laag worden. Paarden op een “crashdieet” zetten is uit den boze. Zeker bij te dikke pony’s heeft dit een groot risico op het ontstaan van een afwijking in de vetstofwisseling met hele dramatische gevolgen. De verandering in het rantsoen moeten altijd geleidelijk geïntroduceerd worden en de energieopname mag niet lager worden dan 65-70% van de energiebehoefte. Je zal zo lezen dat een negatieve energiebalans bereiken al moeilijk genoeg is, want het paard moet natuurlijk gewoon voldoende ruwvoer eten om gezond te blijven.
Onderzoek met hartslagmeters laat zien dat sommige paarden prima in staat zijn zich tijdens het werk minimaal in te spannen.
Ruwvoer voorziening
Paarden hebben ruwvoer nodig voor verschillende aspecten in hun gezondheid. Ze willen graag kauwen en hebben een zogenaamde “kauwbehoefte”. Het kauwen stimuleert de speekselproductie die nodig is om de maaginhoud te behoeden voor teveel verzuring. En daarmee is het één van de factoren om maagzweren te voorkomen. De ruwvoervezels prikkelen de darmwand en zetten deze aan tot beweging. Een goede beweging van de darmen zorgt voor een menging van darmsappen met enzymen en darminhoud en draagt bij aan de verteerbaarheid van het voer. Een goede beweging van de darmen is ook de doorstroomsnelheid van voor naar achteren, noodzakelijk om een verstopping te voorkomen. Tenslotte zijn de vezels voedselbron voor de micro-organismen in de dikke darm en dragen ze bij aan een gezonde darmflora en de productie van energie voor het paard. Kortom, een paard kan niet zonder ruwvoer en niet zonder vezels. Om een negatieve energiebalans te bereiken is het de kunst te zorgen voor voldoende ruwvoer en vezels en toch niet teveel energie. Deze negatieve energiebalans is eenvoudiger te bereiken als een paard een hogere energiebehoefte heeft door meer inspanning. Is dat niet mogelijk, bijvoorbeeld als het paard al hoefbevangenheid door het overgewicht, dan is het een puzzel om een passend rantsoen te maken. Zelfs met grofstengelig hooi moet de opname beperkt worden. Als je dat niet voldoende doet, zal het paard geen gewicht verliezen. En dat is zonde van al je inspanningen. Bedenk dat bijvoorbeeld een beetje stro bij het hooi een hulpmiddel is om weinig energie te geven en wel voldoende vezels.
Eiwit voor spierbehoud
Hooi en kuilvoer zijn volledige voeders voor paarden. Dat wil zeggen het levert energie, eiwit, mineralen en vitaminen. Deze laatste twee categoriën zijn niet volledig voorzienend in ruwvoer, maar dekken toch een deel van de behoefte. Vermindering van ruwvoer om minder energie te geven, leidt dus ook tot minder opname van eiwit, mineralen en vitaminen. Het paard zal bij een tekort aan eiwit in het rantsoen, de benodigde aminozuren uit de spieren halen. Met als gevolg dat het paard ogenschijnlijk goed vermagert, maar dat dit niet alleen de vetreserves zijn die verminderen, maar ook de spieren. Dit is te voorkomen door het rantsoen te verrijken met eiwit, zonder dat het energieniveau weer te hoog wordt. En zo wordt de puzzel om een gezond vermageringsdieet te maken steeds ingewikkelder.
Voedingsstoffen voor gezondheid
Te weinig eiwit en te weinig mineralen en vitaminen leiden op den duur tot een vermindering van de weerstand, een slechte huid en haargroei en minder kwaliteit hoefhoorn. Deze gevolgen zijn niet direct te verwachten. Als een rantsoen niet helemaal op orde is en de periode duurt slechts enkele weken, zal het paard daar niet veel last van hebben. Echter, een paard gewicht te laten verliezen is een langdurig proces. De tijd die nodig is kan variëren tussen de drie en zes maanden. Is het rantsoen onvolledig en levert het te weinig essentiële voedingsstoffen dan kan het paard gezondheidsklachten krijgen.
Lange adem
De termijn voor een vermageringsdieet is dus vrij lang. Het vergt dan ook een goede motivatie om eraan te beginnen. Maar laat dit je niet weerhouden. Uiteindelijk is het resultaat een gezonder paard. Het rantsoen moet aangepast worden en vaak ook de wijze van voeren. Door het rantsoen goed te verdelen in porties over de dag en gebruik te maken van een goede slowfeeder, voorkom je te lange perioden zonder eten. Weidegang past niet in een vermageringsdieet. De gras opname is niet te controleren en met gras krijgt het paard veel energie in een korte tijd binnen. Het is al helemaal een slecht idee om het paard op een kaal afgegraasd landje te zetten. Paarden grazen altijd door en eten dus de wortels van het gras uit de grond. Dan is zandkoliek een te verwachten gevolg. Een paddock met wit zand en speelgoed of wat takken, een maatje en een slowfeeder zijn beter. Daarnaast is extra afleiding belangrijk, ook als je niet kan rijden, is wandelen misschien wel een optie. Vergeet ook het sociale contact niet. Zet zo vaak mogelijk het paard bij de rest van de paarden.
Weidegang past niet in een vermageringsdieet. De gras opname is niet te controleren en met gras krijgt het paard veel energie in een korte tijd binnen. Het is al helemaal een slecht idee om het paard op een kaal afgegraasd landje te zetten.
Begeleiding en controle
Dit verhaal schrikt je misschien af. Er zitten nogal wat haken en ogen aan een gezond vermageringsdieet. Maar overgewicht is een risico voor hoefbevangenheid en om dit te voorkomen is het nodig de extra kilo’s kwijt te raken. Doe dit voordat hoefbevangenheid optreedt! Dan is het eenvoudiger om je doel te bereiken, omdat de training een belangrijke rol kan spelen. Ook dan is het nodig een rantsoen te voeren dat zorgt voor een negatieve energiebalans zonder tekorten aan eiwit en overige voedingsstoffen. Vraag een Voedingsconsulent Paard dierenarts om raad. Zorg dat je goed beslagen ten ijs komt en voorkom teleurstellingen en gezondheidsproblemen bij je paard. Investeer in goed advies, dat is het dubbel en dwars waard.
En daarna, hoe verder?
Een vermageringsdieet is een tijdelijke periode van een ander rantsoen en voerregime. Je moet stoppen als het paard het juiste gewicht bereikt heeft. Als je dat niet doet kan het paard zelfs vermageren. Je voert tenslotte een dieet dat minder energie levert dan nodig is. Het rantsoen na deze periode kan meer ruwvoer bevatten. Controleer de body condition score elke maand en voorkom dat je paard weer te dik wordt. Blijf dus vooral bewegen!